Fyrtel około 3 Maja. Bethesda i nie tylko. Historia w zdjęciach i reklamach
Ulica 3 Maja, w czasach PRL-u ochrzczona mianem 22 lipca, to jedna z szerszych ulic XIX wiecznego Gniezna. Trudno jednak powiedzieć, że to ścisłe centrum, choć przecież łączy się z Dąbrówki, która jest obok Chrobrego i Warszawskiej największą arterią miasta. Przyległe do niej ulice Kilińskiego, czy choćby Jolenty, nie cieszyły się dobrą sławą jeszcze w latach 80. XX w. Mieszkańcy tych rewirów stanowili specyficzną i drażliwą tkankę miejską w wyniku zasiedlania przez władzę ludową. Dziś powoli ta ulica oraz przyległa do niej Chociszewskiego odzyskują blask. Nie zapominajmy, że właśnie Chociszewskiego i krzyżująca się z nią ulica św. Michała stanowiły przed II wojną światową ekskluzywną dzielnicę willową. Całość była nierozerwalną częścią przedmieścia toruńskiego, okolica podnóża Wzgórza Zbarskiego, pomiędzy oddzielną jurydyką Grzybowo i Wójtostwem. Niewątpliwie od lat kojarzona ze szpitalem, w czasach zaborów zwanym Bethesdą. W czasie władzy niemieckiej ulica nazywała się: Nollaustrasse.
Zabudowania szpitalne powstały pod koniec XIX w. Od 1899 r. działalność prowadziło tu Zgromadzenie Sióstr Czerwonego Krzyża „Bethesda”, czyli z niemiecka Mutterhaus vom Roten Kreuz „Bethesda”. Po zwycięstwie Powstania Wielkopolskiego w 1919 r., siostry przeniosły się do Gorzowa. „Wskutek decyzji Głównego Urzędu Likwidacyjnego przeszedł szpital niemiecko-żydowski, zwany pod nazwą Bethesda, na własność Skarbu Państwa. Przejęcia dokonał magistrat miasta Gniezna.” – jak podaje Gazeta Wągrowiecka nr 45 z 1925 r.
Niebawem bliżej przyjmiemy się kamienicom na winkle 3 Maja i Chociszewskiego, dziś odrobina historii w zdjęciach. Dołączamy także dwie reklamy działających tu specyficznych firm z międzywojnia.
Pocztówka fotograficzna kolorowana wydana przez M. Vollenberga w Gnieźnie, około 1900-1910 r. Ze zbiorów MPPP.
Widok obecnej ul. Chociszewskiego (wówczas – Kronprinzenstrasee) od strony zakrętu obecnej ul. Jasnej, w stronę skrzyżowania z obecną ul. Św. Michała (wówczas – Michaelistrasse, ujęcie w kierunku wschodnim). Na pierwszym planie – po lewej – piętrowe kamienice, po prawej – prywatne wille. Na rogu ul. Chociszewskiego i 3 Maja, po prawej, rozpoznawalny charakterystyczny szczyt kamienicy o obecnym numerze 3 Maja 18. Samo niebo, pokryte chmurami, to efekt malarski, uzyskany w trakcie kolorowania czarno-białego zdjęcia.
Pocztówka fotograficzna kolorowana, wydawnictwa P. G. & Co. we Wrocławiu, około 1890-1900 r. Ze zbiorów MPPP.
Skrzyżowanie obecnych gnieźnieńskich ulic: Chociszewskiego (wówczas – Kronprinzenstrasse) i 3 Maja (wówczas – Nollaustrasse). Wzdłuż obu ulic zachowało się do dziś wiele zabytkowych kamienic. Z lewej – kamienica o obecnym numerze 3 Maja 18, za nią – Chociszewskiego 1, z prawej, z charakterystyczną wieżyczką – 3 Maja 16. Na pocztówce naniesiony napis: Gnesen. Ecke Kronprinz-und Nollaustrasse” (Gniezno. Róg Kronprinzstrasse i Nollaustrasse).
Pocztówka fotograficzna, wydawnictwa Paula Raucha w Gnieźnie, ok. 1900-1914 r. Ze zbiorów MPPP.
Widok ul. 3 Maja (wówczas – Nollaustrasse) w Gnieźnie, od strony skrzyżowania z ulicami: Dąbrówki i Wyszyńskiego (wówczas – Wilhelmstrasse i Tremessenerstrasse). Po prawej, u góry – późniejszy szpital miejski przy ul. 3 Maja (zw. Bethesda)m prowadzony wówczas przez siostry czerwonego krzyża. Na zdjęciach, u góry naniesione napisy: „Nollaustrasse mit Krankenhaus Bethesda” – Nollaustrasse ze szpitalem Bethesda” i „Krankenhaus Bethesda”.
Pocztówka fotograficzna kolorowana, wydawnictwa P. G. & Co. we Wrocławiu, około 1900-1917 r. Ze zbiorów MPPP.
Widok obecnej ul. Chociszewskiego wówczas – Kronprinzenstrasse w Gnieźnie. Ujęcie od strony obecnej ul. Jasnej w kierunku obecnej ul. 3 Maja, wówczas – Nollaustrasse. Zdjęcie na pocztówce wizualnie zbliżone do MPPPG/H/696 i MPPPG/H/2031, wykonane jednak z miejsca położonego nieco głębiej w ciągu ul. Chociszewskiego.
Pocztówka fotograficzna z około 1899-1900 r., wydawca nieznany. Ze zbiorów MPPP.
Widok ul. 3 Maja wówczas – Nollaustrasse w Gnieźnie, od strony skrzyżowania z ulicami: Dąbrówki i Wyszyńskiego wówczas – Wilhelmstrasse i Tremessenerstrasse. Po lewej, u dołu – katedra archidiecezjalna. Po lewej stronie ulicy brak jeszcze kamienic o nr 3 Maja 1 i 5, w głębi można dostrzec ścianę szczytową kamienicy nr 3 Maja 9. Widoczny na końcu ul. 3 Maja, budynek szpitala, jeszcze przed rozbudową, w wyniku której powstało kolejne, lewe skrzydło z charakterystyczną wieżyczką na dachu. Pod zdjęciem naniesione napisy: „Nollaustrasse” i „Gruss aus Gnesen” – Pozdrowienia z Gniezna.
Pocztówka fotograficzna z około 1899-1900 r., wydawnictwa Friedricha Ebbecke w Gnieźnie. Ze zbiorów MPPP.
Widok ul. 3 Maja wówczas – Nollaustrasse w kierunku obecnego Ronda PCK – wówczas – rejon obecnej ul. Żuławy – Zulawytrasse. W głębi ulicy, po lewej – widoczny szpital Zgromadzenia Sióstr Czerwonego Krzyża „Bethesda” (nazwa od uzdrowicielskiego źródła w Jerozolimie), wzniesiony w 1899 r. U góry, po lewej – sam szpital od strony ulicy (ujęcie w przeciwnym kierunku). W późniejszym okresie do gmachu dobudowano lewe skrzydło z charakterystyczną wieżyczką na dachu. Naniesione napisy: „Nollaustrasse mit Krankenhaus Bethesda” Nollaustrasse ze szpitalem Bethesda” i „Krankenhaus Bethesda.
Pocztówka fotograficzna z 1909 r., wydawnictwa Paula Raucha w Gnieźnie. Ze zbiorów MPPP.
Widok ul. 3 Maja (wówczas – Nollaustrasse) w Gnieźnie, od strony skrzyżowania z ulicami: Dąbrówki i Wyszyńskiego. Wzdłuż lewej stronie ulicy widoczne już, powstałe od końca XIX w., kamienice o nr 3 Maja 1 i 5, w głębi można dostrzec ścianę szczytową kamienicy nr 3 Maja 9. Widoczny na końcu ul. 3 Maja, budynek szpitala, już po rozbudowie, w wyniku której powstało kolejne, lewe skrzydło z charakterystyczną wieżyczką na dachu.
Pocztówka fotograficzna z 1900 r., wydawnictwa Paula Raucha w Gnieźnie. Ze zbiorów MPPP.
Widok obecnej ul. 3 Maja (ówczesnej Nollaustrasse) w kierunku południowym, w stronę skrzyżowania z obecnymi ulicami: Dąbrówki (wówczas – Wilhelmstrasse), Łubieńskiego (wówczas – Nikolaistrasse) i Wyszyńskiego (wówczas – Tremessenerstrasse). Po lewej, u góry – szpital przy ul. 3 Maja (Krankenhaus Bethesda). W późniejszym okresie do gmachu dobudowano lewe skrzydło z charakterystyczną wieżyczką na dachu.
Pocztówka fotograficzna wydawnictwa Graphische Verlag-Anstalt GmbH we Wrocławiu, z około 1901-1910 r. Ze zbiorów MPPP.
Widok ogólny północnej części Gniezna, z ulicami: Vorwerkstrasse (na pierwszym planie, obecnie – Bł. Jolenty), Nollaustrasse (na drugim planie, poprzeczna, obecnie – 3 Maja) i Verbindungstrasse (w głębi, obecnie – Łącznica). Zdjęcie wykonano prawdopodobnie z wieży wodociągowej przy Bismarckstrasse (obecnie – Żwirki i Wigury).
Reklama przedsiębiorstwa Wł. Byskiewicz – Polskiej Fabryki wyrobów Glinianych w Gnieźnie. Reklama pochodzi z ilustrowanego przewodnika Józefa Galewskiego z 1924 r. wydanego przez Drukarnię Narodową w Gnieźnie.
Reklama mechanicznej stolarni Englera. Reklama pochodzi z ilustrowanego przewodnika Józefa Galewskiego z 1924 r. wydanego przez Drukarnię Narodową w Gnieźnie.
Artykuł powstał w ramach projektu Intertaktywne Muzeum Gniezna 2023 r. Niepodległośc Walka Praca i Piosenka dofinansowanego z programu Niepodległa z funduszy Biura Projektów Niepodległa.