Mikołaj Woźniak, dudziarz gnieźnieński będąc uczestnikiem programu “Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych” organizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca z Warszawy własnoręcznie wykonał instrument o wielowiekowych tradycjach zakorzenionych w wielkopolskiej ziemi.
Mowa rzecz jasna, o dudach!
Jest to kolejny krok w przywracaniu muzyczno-dudziarskiej tradycji w Gnieźnie i okolicach gdzie jeszcze do niedawna – kultura dudziarska była martwą.
Budując dudy – zachowujemy nasze dziedzictwo.
“28 kwietnia 2020 roku odbyło się posiedzenie 3-osobowej komisji opiniującej wnioski złożone do programu Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych 2020. Ze względu na regulacje dotyczące stanu epidemii obrady odbyły się w trybie on-line. W skład komisji weszli eksperci zgłoszeni przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych, federację Forum Muzyki Tradycyjnej oraz Instytut Muzyki i Tańca.
Skład komisji opiniującej:
Stanisław Marduła (Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem)
Katarzyna Zedel (Muzeum Instrumentów Ludowych w Szydłowcu)
Krzysztof Butryn (Stowarzyszenie Twórców Ludowych)
Sekretarz komisji:
Piotr Piszczatowski (Pracownia Muzyki Tradycyjnej, Instytut Muzyki i Tańca)
Do programu zgłoszono 12 wniosków. Komisja konkursowa wybrała do dofinansowania 8 następujących projektów” w tym:
4. Mikołaj Woźniak – Tomasz Kiciński: Wykonanie projektu i budowa dud wielkopolskich typu kościańsko-bukowskiego;
źródło: imit.org.pl
Efektem powyższego projektu jest wykonany instrument, czyli dudy wielkopolskie.
zdj. nr 2 autor: Mikołaj Woźniak
Proces budowy dud składał się z 14 etapów o zróżnicowanym charakterze.
Praca zaczynając się od piły tarczowej i tokarki do drewna kończyła się na delikatnym i drobnym pędzelku od farby.
zdj. nr 3 autor: Karolina Pawłowska
Najwięcej czasu jednak absorbowało strojenie wykonanego instrumentu, które w tym przypadku trwać może od kilku do nawet kilkunastu dni.
zdj. nr 4 autor: Piotr Baczewski
Bez odpowiedniej cierpliwości bycie dudziarzem nie ma najmniejszego sensu” – w jeden z prywatnych notatek wspomina uczeń.
zdj. nr 5 autor: Piotr Baczewski
zdj. nr 6 autor: Karolina Pawłowska
Serce raduje człowieka, że dudziarstwo działa i się rozszerza” – wspomina Tomasz Kiciński.
Ś.p. Leon Galiński – dudziarz gnieźnieński odszedł w roku 1999. Tradycja dudziarska w Gnieźnie zaczęła odradzać się dopiero po przeszło 16 latach.
zdj. nr 7 źródło: PTTK Gniezno
mikolajwozniak.art/category/szkola-mistrzow-budowy-instrumentow-ludowych-imit-2020/
Aby zrozumieć istotę oraz znaczenie projektu cofnijmy się wstecz.
Rys historyczny instrumentu
Dudy jako instrument w polskiej kulturze muzycznej obecne są od średniowiecza. Kulturze europejskiej towarzyszą od blisko 2 tysięcy lat.
Obecność tego instrumentu na dworach królewskich oraz w dawnym wojsku świadczy o niekwestionowanym prestiżu. W kręgach szlacheckich o dudach pisano m.in. w XVI-wiecznej Wielkopolsce – podczas “złotego wieku” Rzeczypospolitej.
Powszechnym było używanie ich w karczmach, gospodach, na wsiach i ulicach miast. Zdarzało się, że do muzyki dawnych dudziarzy, których zwano “niedźwiednikami” tańczyły także niedźwiedzie! Niewiele osób wie, że najwcześniejsze przedstawienie dudziarskie z Wielkopolski pochodzące ze średniowiecza znajduje się w Gnieźnie.
Największy w Polsce zbiór średniowiecznych kafli gotyckich zobaczyć możemy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Bezcenne zabytki z I poł. XV wieku odnalezione w Grodzie Lecha oraz we wsi Jankowo Dolne przedstawiają błazna oraz uwaga – niedźwiedzia. Oboje grają na instrumencie zwanym dudami.
zdj. nr 8 autor: Dominik Wilczyński
Najbardziej pierwotna odmiana instrumentów dudowych pochodzi z Wielkopolski – to dudy o nazwie „sierszenki”. Zatrzymajmy się jednak w Wielkopolsce, gdzie jeszcze 150-200 lat temu obcowanie z muzyką dudziarską było normą. Dzisiejsze dudy znane w ruchu folklorystycznym są pozostałością po pięknej, XIX-wiecznej historii, do której dzięki powstałym dudom możemy przenieść się w czasie.
zdj nr 9 źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
zapomnienia, przywrócić należne im miejsce…
Dudy w dzisiejszej kulturze ludowej Polski funkcjonują w 8 rodzajach, 5 odmian znajduje się w Wielkopolsce natomiast w dawnej Rzeczypospolitej znano ich najprawdopodobniej 15.
Obecnie budowniczych dud wielkopolskich w skali całego kraju jest zaledwie… kilku.
To fach, który śmiało nazwać można zapomnianym, same dudy zaś – reliktem wśród współczesnych instrumentów. Instrument, który kiedyś spotykano pod każdą przysłowiową “strzechą” – dziś nielicznie spotykamy podczas festiwali folkloru, konferencji muzyczno-naukowych czy imprez o charakterze historycznym i archeologicznym.
Na szczęście istnieją pasjonaci, projekty oraz wyspecjalizowane instytucje, którym zależy, aby w dzisiejszym “wielkim świecie”, gdzie komercjalizacja postępuje, a kultura staje się masową – dawne polskie instrumenty ocalały od zapomnienia.
Jedną z instytucji skupiających ludzi ze swoistą misją jest Instytut Muzyki i Tańca z Warszawy będący organizatorem m.in. projektu mającego na celu kontynuację oraz zachowanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń.
Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych – czym jest?
Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych” to program Instytutu Muzyki i Tańca z Warszawy, w którym uczniowie podejmują się zbudowania określonego instrumentu tradycyjnego pod okiem wybranego mistrza – budowniczego instrumentów ludowych.
Celem oraz misją programu jest:
- nauczanie i upowszechnianie technik budowy polskich instrumentów ludowych oraz propagowanie wiedzy o ich roli w kulturze Polski na przestrzeni dziejów metodą bezpośredniego przekazu mistrz-uczeń”.
- stworzenie podstaw do twórczości zaspokajającej potrzeby krajowego rynku muzyków i promowanie lokalnych tradycji muzycznych.
- wykreowanie swoistego „produktu regionalnego” jako ważnego elementu tożsamości kulturowej i narodowej.
- zainteresowanie młodego pokolenia tradycyjnymi technikami budowy, renowacji i konserwacji instrumentów ludowych oraz upowszechnienie fachu twórcy instrumentu – wspieranie młodych artystów.
- przekazywanie przez artystów ludowych umiejętności tradycyjnego wykonawstwa w zakresie obróbki surowców, budowy, renowacji i konserwacji instrumentów, a także rekonstrukcji, renowacji i budowy instrumentów ludowych, których tworzenia zaprzestano w XIX i XX wieku oraz wiedzy o ich funkcji w kulturze.
źródło: imit.org.pl
Polska muzyka tradycyjna nazywana także ludową przetrwała do czasów dzisiejszych dzięki wspomnianej metodzie przekazu zwanej jako “mistrz-uczeń”. Dawni mistrzowie muzyczni cieszący się szacunkiem wśród lokalnej społeczności ustnie i słuchowo przekazywali kolejnym pokoleniom tradycyjną muzykę pochodzącą z konkretnego regionu. Podobna rzecz miała miejsce w przypadku nieco bardziej spopularyzowanych dziś legend i przypowieści ludowych.
Tym sposobem wielkopolska muzyka dudziarska mimo XX-wiecznego kryzysu i częściowego upadku przetrwała do czasów dzisiejszych wśród nielicznego grona osób – głównie w środowiskach wiejskich.
Reasumując – projekt to otwarcie kolejnej już drogi dla rozwoju tradycyjnej kultury muzycznej w regionie gnieźnieńskim i okolicach. Czy doczekamy się prężnie działającego ośrodka muzyki dudziarskiej w Gnieźnie? Kolejnych spadkobierców tradycji po gnieźnieńskim dudziarzu, ś.p. Leonie Galińskim, a także dawniejszych dudziarzach okolicznych ziem?
Obecnie dudy od kilku lat sukcesywnie grają w miejskiej przestrzeni Grodu Lecha, a także w okolicznych wsiach. Ze szczerym uśmiechem na ustach rzec można, że zainteresowanie rdzennym wielkopolskim folklorem wzrasta.
zdj. nr 10 autor: Sebastian Uciński
Na ten moment to czas jest jedynym weryfikatorem.
zdj. nr 11 autor: Sebastian Uciński
